Stress ontstaat door omstandigheden of gebeurtenissen die je als bedreigend ervaart. Wat stress is, is voor iedereen verschillend. Wat voor de één een welkome afwisseling of spanning betekent, kan voor de ander een ramp zijn.

Een bruikbare indeling van stressoren (dingen waar je stress van krijgt) is die in verplichtingen, problemen en levensgebeurtenissen. Bij verplichtingen kun je bijvoorbeeld denken aan terugkerende belasting in werk, studie, huishouding en zorg. Problemen zijn ongewenste situaties op diverse gebieden zoals relaties, financiën, werk, carrière en dergelijke. En vroeg of laat maakt iedereen bepaalde levensgebeurtenissen mee, welke meer of minder ingrijpende veranderingen in het leven met zich meebrengen die verwerking en/of aanpassing van je levenspatroon vereisen.

Als je met één of meer stressoren te maken krijgt, moet je deze op de een of andere manier hanteren om je gevoel van evenwicht te bewaren of te herstellen. De psychologische term hiervoor is ‘coping’. Kort gezegd betekent ‘coping’: jouw manier van stresshantering. Ieder mens heeft een bepaalde ‘copingstijl’. Jouw copingstijl kan meer of minder effectief zijn.

Er ontstaat een gevoel van onaangename spanning, als je veel moeite hebt met het hanteren van de stressor en normaal te blijven functioneren. Tot zover is dit alles nog een betrek­kelijk normale ervaring: iedereen heeft het wel eens druk (verplichtingen), heeft wel eens problemen of tegenslagen, of krijgt te maken met ingrijpende veranderingen (levensgebeurtenissen). Als jouw copingstijl echter tekort schiet om het evenwicht te herstellen en je weet niet meer wat je moet doen, dan ontstaat er controleverlies en raak je de grip op de situatie kwijt. Je gevoel van spanning neemt dan flink toe en er rest je geen andere optie meer dan het op te geven. Je stopt met verdere pogingen om de stressor het hoofd te bieden, je laat belangrijke sociale rollen vallen, je meldt je ziek en je trekt je terug. Dan is er sprake van overspanning: een combinatie van spanning, controleverlies en sociaal disfunctioneren.

Als je overspannen bent, kunnen lichamelijke spanningsklachten het beeld in meer of mindere mate gaan meekleuren. Hierdoor kan, als je daar gevoelig voor bent, een proces van somatisatie worden geactiveerd. Somatisatie houdt in dat de spanning en de daarmee samenhangende lichamelijke klachten een vicieuze cirkel worden, doordat je overmatig gaat focussen op je lichamelijke klachten. Aandacht van de omgeving, inclusief de zorgsector, kan dit proces verder versterken.

Wanneer overspanningsklachten langer bestaan dan zes maanden en moeheid en uitputting sterker op de voorgrond treden, heb je waarschijnlijk te maken met een burnout. Zoek altijd professionele hulp als je vermoedt dat je een burnout hebt en laat je niet door de (bedrijfs)arts naar huis sturen met het simpele advies ‘rust’. Met rust alleen herstel je niet van een burnout. Sterker nog, doordat je mogelijk al een lange periode veel te veel van jezelf gevraagd hebt is het goed mogelijk dat je niet eens meer weet hoe je moet ontspannen. Zonder de juiste hulp kan het advies ‘rust’ makkelijk leiden tot een nieuw gevoel van onmacht en controleverlies, waardoor je gevoel van spanning en stress nog meer zal toenemen.

Burnout is een ernstige toestand, die niet herstelt zonder specifieke behandeling. Bij een burnout kun je een scala van klachten ervaren. Je lijf doet het niet meer en je voelt je totaal uitgeput. Je kunt niet meer werken en je lijkt niet meer de baas over je lichaam. Je hebt (plotseling) allerlei fysieke klachten: hoofdpijn, koud, koorts, beperkt zicht, maagpijn, spierpijn, gewrichtspijn, hartkloppingen, huidaandoeningen en huiduitslag, diarree of verstopping, misselijkheid en oorsuizen. Je bent erg emotioneel, je kunt niet stoppen met huilen, of je voelt je ontzettend boos of angstig, je kunt paniekaanvallen of stemmingswisselingen hebben. Je bent volledig uitgeput en tot niets meer in staat, ook al zou je het misschien nog wel willen. Je hoofd lijkt het niet meer te doen, je kunt je niet meer concentreren op een tekst – hoe eenvoudig ook – je hebt moeite met het verwerken van informatie. Je geheugen laat je in de steek en je bent gevoelig voor allerlei zintuiglijke prikkels. Je hebt zin in junkfood en je slaapt slecht.

De weg terug uit een burnout duurt één tot anderhalf jaar, maar het kan meerdere jaren duren voordat je weer volledig hersteld bent. Uit een onderzoek van Arno van Dam e.a. uit 2014 bleek dat na 2 jaar restsymptomen nog steeds aanwezig kunnen zijn. Het herstel van cognitieve klachten als concentratie en geheugenverlies duurt het langst, vooral als je daarbij ook slecht slaapt. Bij 15% van alle mensen met een burnout blijven restsymptomen zelfs langer dan 2 jaar aanwezig. Met de juiste begeleiding bij een burnout zorg je voor een zo goed mogelijk herstel en zo min mogelijk restklachten.

In het herstel van een burnout zijn drie fases te onderscheiden:

• Fase 1: Herstel van de balans inspanning – ontspanning, waardoor je kunt gaan herstellen van fysieke, emotionele en mentale klachten;
• Fase 2: Zelfreflectie. Hoe ben je in een burnout terecht gekomen en op welke factoren kun je zelf invloed gaan uitoefenen? Hoe kijk jij naar jezelf en de wereld om je heen? Het is nu tijd om je persoonlijke copingstijl eens onder de loep te nemen en goed in kaart te gaan brengen welke waarden voor jou belangrijk zijn in je leven. Je leert jezelf beter kennen, waardoor je meer grip op je leven zult gaan ervaren en bewust het evenwicht – blijvend – kunt gaan herstellen;
• Fase 3: Terugvalpreventie en re-integratie naar het werk.

Het is belangrijk om te weten dat hoe snel je alle drie de fasen doorloopt, afhankelijk is van jouw eigen herstel! Niemand, ook de bedrijfsarts niet, kan en mag druk op je uitoefenen om sneller dan jíj kunt aan te sturen op hervatting van je normale dagelijkse taken. Aan de andere kant is het ook belangrijk om te weten dat je niet beter wordt van rust en ontspanning alleen. De essentie waar het om draait in alle fasen naar herstel is balans tussen inspanning en ontspanning – en deze balans de rest van je leven bewust te leren bewaren.

Om je met concrete handvatten op weg te helpen, heb ik een e-book geschreven met informatie en oefeningen om uit je burnout of overspannenheid te komen. Als je het e-book gratis wilt ontvangen, stuur dan een mailtje naar ma*****@zo*************.nl . Ik stuur het de volgende werkdag naar je toe.